پيش از مادها (به‌شكل تمدن)
به دليل تعدد تمدن‌ها، در اين بخش فقط به بررسي برخي از تمدن‌هاي مهم و قابل توجه پرداخته شده‌است.
تمدن شهر سوخته
شهر سوخته نام بقاياي شهري باستاني است كه در فاصلهٔ شهرهاي زابل و زاهدان در استان سيستان و بلوچستان كنوني واقع شده‌است. اين شهر در ۳۲۰۰ سال قبل از ميلاد پايه‌گذاري شده و مردم اين شهر در چهار دوره بين سال‌هاي ۳۲۰۰ تا ۱۸۰۰ قبل از ميلاد در آن سكونت داشته‌اند.
به اعتقاد برخي باستان‌شناسان اين شهر را بايد قديمي‌ترين شهر دنيا دانست چرا كه معدود شهرهاي پيش از آن، از نظر امكانات و اصول شهرنشيني با آن قابل مقايسه نيستند
نمايي از جنوب شهر سوخته
تمدن عيلام
عيلامي‌ها يا ايلاميان يكي از اقوام سرزمين كنوني ايران بودند كه از ۳۲۰۰ تا ۶۴۰ پيش از ميلاد، بر بخش بزرگي از مناطق جنوب غربي فلات كنوني ايران فرمانروايي مي‌كردند. تمدن عيلام يكي از قديمي‌ترين و نخستين تمدن‌هاي جهان است. بر اساس بخش‌بندي جغرافيايي امروز، عيلام باستان سرزمين‌هاي خوزستان، فارس، ايلام و بخش‌هايي از استان‌هاي بوشهر، كرمان، لرستان، چهارمحال و بختياري، كرمانشاه و در دوران‌هايي تا جنوب درياچه اروميه را شامل مي‌شد.
تمدن جيرفت
تمدن جيرُفت يا شهرنشيني جيرُفت نام يافته‌هاي باستانشناسي تازه‌اي‌ست كه در استان كرمان ايران در نزديكي جيرفت و هليل‌رود. اين تمدن مربوط به ۷۰۰۰ سال پيش (پيش از تمدن بين النهرين) است. و به اين طريق به عنوان كهن‌ترين تمدن شرق شناخته مي‌شود كه در دشت خوش آب و هوا و حاصلخيز هليل رود سكني داشته‌اند. در اين محل چند لوحه گلي يافت شده و به خطي هندسي روي آن مطالبي نوشته شده كه هنوز رمز گشايي نشده ولي در كل روايت‌گر آنست كه اين مردم مخترع خط و زبان بوده‌اند نه سومريان. پيش از اين پنداشته مي‌شد اولين مخترعين خط، ابتدا سومريان (۳۶۰۰ پ. م.) و سپس ساكنان نواحي جنوبي ميان‌رودان و تمدن ايلام در خوزستان باشند.
ساير تمدن‌ها:
تپه سيلك
تمدن اورارتو
كاسي‌ها
تمدن تپه گيان